The Beginning of the End in Syria: A Period of Diplomatic, Military and Economic Sanctions

Realization of a regime change is a matter of time in Syria from now on. Starting from the current period, it is not a matter of question for the global and regional actors wishing the Syrian public in revolt and the Assad administration to fall to change their stance. Therefore, it seems that a regime change is likely to occur in Syria. The main problem is how long this process will take and what kind of means will be used in realizing the regime change. Will the change be peaceful or will both Syria and the region be moving towards a long-lasting chaos? Will the Libyan scenario be holding or will, as in the case of Iraq during the Saddam era, a military option be applicable after a process to last more than ten years in which there will be isolation, embargo and sanctions?

Ambassador of the USA to Damascus Robert Ford, in an interview he made with a journal, stated that “One of the things that we said to the Syrian opposition is that they should not expect us fighting in Syria as we did Libya. The main problem from the perspective of the opposition is how they will gain support within the regime and to find a way through which they will not be looking outside in resolving the problem. This is a problem of Syria and the solution should come from Syria.”[1] These statements show partially the role of the US policy that will play a determining role for the future of Syria. The first result derived from the statements is that the US excludes herself from a military option at least in which she will be a part of. However, as it is known, without an armed struggle, it is impossible to overthrow an authoritarian regime that demonstrates an ultimate will in killing. The armed struggle is expected from within Syria. A crack in regime, but especially in the army, its spread to the opposition camp and an armed struggle against the regime are expected. It is possible to find the missing parts from the arguments of Ford with regard to the reflections of the US policy over Syria in the statements of Ambassador to Ankara Francis Ricciardone: “We encourage democracy in each part of the world. About this matter, we consider Turkey as an inspiration. Each country should find its own path. Syria is different from Libya, Egypt, Iraq and Iran. Everyone and each society should find their own ways to democracy. If these societies and states choose this path, we all will support them.”[2] As it can be understood here, in case the internal dynamics move towards a change, the US will use all resources to weaken the Assad administration and empower the opposition. At this point, the trumps held by the USA could be categorized as the following: “to mobilize the international community and organizations against Syria, to apply unilateral economic and diplomatic sanctions, to leave Syria isolated in international arena and the region by directing their allies in Europe and the Middle East towards sanctioning and isolationist policies, to create a regime alternative by supporting the opposition financially and politically”.

Amongst the abovementioned trumps, the most critical country appears to be Turkey. For the economic and political sanctions to generate results, the support from Turkey appears to be of great importance. Moreover, in the endeavours of empowering the opposition, Turkey again plays a significant role. Therefore, the USA tries to execute her Syrian policy by coordinating with Turkey. For this matter, the phone meeting made on June 21, 2011 between the US President Barack Obama and Turkish Prime Minister Recep Tayyip Erdogan has a critical importance. After this meeting, it is possible to posit that both countries reached a consensus on the policy to be applied towards Syria, and in the upcoming stages, the pressure on Syria has been increased with a full coordination between the countries. Just one week after this meeting, Ambassador of the United States of America to Ankara Francis Ricciardone declared that “they are together with Turkey on the matter of Syria”. [3] Again just one week after the meeting, Counsellor of the Ministry of Foreign Affairs in Turkey Feridun Sinirlioglu had a meeting with Counsellor of the Department of State of the United States of America Bill Burns. In the meeting, apart from the bilateral relations, the matter of Syria was discussed. [4]

Interesting arguments were raised in the news about two points overlooked in the phone meeting between Obama and Erdogan. According to the first one, “in the phone meeting between Turkish Prime Minister Erdogan and US President Obama, they talked about the announcement of a no-fly-zone in Syria as in Libya”. [5] In another news, “it was stated that after the phone meeting, both sides reached an agreement on resolving the problem with a US-Turkey cooperation. According to that, the economic sanctions on Syria will be enhanced by the USA and Europe, and Turkey, on the other hand, will play a role in military options. “[6]

In fact, looking at the process of sanctions applied on Syria, it is seen that both sides try to corner the Assad administration through the mentioned ways.

The first of the precautions whose sanctioning power increase incrementally was realized in late April 2011. The USA froze the properties of the people close to Bashar al-Assad and gave the travel ban to these people. [7] The first remarkable thing here is that Bashar al-Assad was not included in the sanctions. At the beginning of the process, Assad was given some time and other figures that appeared as the actual responsible ones for violence at the very core were punished. Apart from giving some time to Assad, it can be said that one was attempting to create cracks in the regime. The USA was followed by the European Union (EU) starting from early May. The EU implemented a weapon-embargo on Syria owing to the violence against the protestors, and moreover, banned the travel of 13 people that are Syrian officials or related with the regime to any 27 member states and froze their properties. The EU, afterwards, enhanced these sanctions in a way to incorporate Bashar al-Assad and his 9 officials. US President Obama took the first harsh stance against Assad on May 18. Obama gave a message to Assad that “either lead the change or get out of the way”. Later, he started his endeavours in bringing the case to the United Nations (UN). The UK and France presented a draft resolution that considered the condemnation of Syria due to the application of violence in the country to the UN Security Council and then, in the further steps, a decision on condemnation was taken. The US President and US Secretary of State gave the harshest statement in July in which they declared that “Syrian President Bashar al-Assad has lost his legitimacy in the eyes of the USA. The economic sanctions went on with applications on the Commercial Bank of Syria that is owned by Rami Maluf who is the Bashar al-Assad’s cousin and the richest person in the country and GSM company Syriatel. The economic sanctions in a short time period started to incorporate the energy sector in Syria. In August US Secretary of State Clinton called the international petroleum companies for halting their operations in Syria. Following Obama’s calling Assad for “leaving the administration”, the UK, France, Portugal and Germany presented a new draft resolution that considers a new sanction on Syria to the UN Security Council. Excluded from the sanctions in the first stage, Bashar al-Assad got included into the sanctions starting from late August. Afterwards, at the end of September, the European Union member states stated that they banned European companies to make new investments in petroleum industry. It is quite important for revealing the actual impact of the sanction that Syria exports 150 thousand barrels of crude oil most of which is exported to the EU member states. Finally, the draft resolution that was considering new precautions to be taken against Syria prepared by France, UK, Germany and Portugal was rejected as a result of Russian and Chinese veto in the (UN) Security Council.

Parallel to the economic and diplomatic sanctions implemented by the USA and EU, one had a period with Turkish having a different role on the matter. Two dimensions appear remarkable with respect to the role of Turkey. The first one is the allowance of Syrian opposition’s organizing in Turkish soils. The second dimension is the direct or indirect enhancement of military sanctions. Even though the USA excludes a military option, she makes the analysis that without that a change will not be possible. The expectation is an armed resistance to be demonstrated in Syria. At this point, the role of Turkey is of great importance. The expectations from Turkey are possible in the following way: to help the Syrian opposition so as to improve themselves politically as well as militarily, to help them create safety zones, to provide military protection in these zones, to create an opportunity for the opposition to get powerful in a possible buffer zone to be formed, and to provide military force for protection in this zone, to try to affect the internal dynamics of Syria in favour of the opposition by using the Turkish military deterrence directly and to prevent the armament endeavours of the Syrian administration from Iran.

The first signs of military precautions to be taken by Turkey against the Syrian administration were seen in the period after the revolts started. Turkey reported that the courier plane landed in Diyarbakir on March 16 were carrying weapons which would violate the embargo applied on Iran by the UN and Turkey reported this incident to the UN Security Council on March 29. On August 4, 2011, German newspaper Süddeutsche Zeitung stated that a convoy carrying the weapons that Iran wanted to send to Syria was stopped in Turkey. After that, in September, Prime Minister Erdogan stated that “I cannot believe anymore” during his visit to Egypt and declared that he banned the use of airspace of Turkey to the courier planes carrying military equipment to Syria. Prime Minister, by stating that they started to implement an embargo on the weapons delivery on land after air and sea, declared “if there is an initiative like that we stop and seize it”.

However, the most important point with regard to the military precautions is the idea of creating a buffer or no-fly zone. The formation of a buffer zone will be legitimate when the incidents in Syria reach such a level that they will threaten the security of Turkey. And this can be possible when the number of the Syrian guests reach such a high number after the military operations conducted towards the Jisr al-Shoghour. Turkey is known to be in preparation for that scenario. Turkish Minister of Foreign Affairs Ahmet Davutoglu indicated “in case Syria moves in to an internal chaos and in case this will create a risk for Turkey, certain precautions will be taken. To the question of whether these precautions will incorporate soldiers, he said “When there is security problem for us, of course it will. When Saddam increased pressure on the Kurdish public in Iraq, in one night 500 thousand people were on the border of Turkey. Of course, when this problem turns into one related with security, all precautions including military are taken. The number reached to 15 thousand once, and now it is around 7. 600. Say tomorrow, the number increases again, we do not know. Therefore, when an internal struggle in Syria becomes a security threat to Turkey, of course one will take precautions”. [8] In another news published in another newspaper, one stated that “if Turkey establishes a buffer zone on the border, the opposition is ready to turn this region into Syria’s Benghazi”.

Another step with regard to military precautions is the armament of the military opposition figures and their provision of working for the safety zones. On this matter, some news appears on media. The interview made by the British newspaper Independent with Colonel Riyad Assad who fled from the Syrian army and sought shelter in Turkey is quite noteworthy. Stated that he was protected by Turkish officials, Riyad Assad declared that he was the general of the “Free Syrian Army” established by the soldiers who left the Syrian army. In the interview, Colonel posited that “they were organized within Syria”. “Up to now, within 200 thousand-person Syrian army, about 10-15 thousand soldiers changed their sides” he said and added that “the morale in the Syrian army is very low and soon more soldiers will change their sides”. He also argued that one was planning guerrilla-like attacks and assassinations so as to overthrow the Bashar al-Assad regime. [10] The other news with regard to the armament of the opposition mention that for the revolts in Syria that slowly turn into an armed resistance, the weapons are smuggled from Turkey. [11] These allegations were also made by Syrian leader Bashar al-Assad. [12]

About the military precautions, the last step is the commencement of the “Lightning-2011” military exercise of the Turkish Armed Forces in Hatay. The realization of the exercise between 5-13 October in Hatay was made parallel to Prime Minister Erdogan’s visit to tent cities in which the Syrian guests were hosted [13], which could be evaluated as the demonstration of military deterrence of Turkey towards Syria.

In the international community, a common view has been formed on that Assad administration lost its legitimacy and it needs to leave power. The problem is how Syria will be managing this owing to the difficulty created by the distinctive conditions occurred in Syria. Without a military option, the impossibility of the fall of regime is very evident. However, no actor wants to be involved in this adventure about which they have no idea on future. The conclusion to be derived from the abovementioned statements is that one tries to pursue a two-point strategy about Syria. At one point, there are the political, diplomatic and economic sanctions targeted to weaken the regime in a long term. With the enhancement of the economic sanctions, one will make financing the security infrastructure difficult and increase the discomfort in the public. With the intensification of political and diplomatic pressures, an isolated and marginalised Syria that cannot make relations with anyone will appear, and this will weaken the belief on the sustainability of the regime in security units, which eventually will lead to detachments. And at this point, the military dimension appears as the second point. With an increase of detachments from within the regime, the current civil resistance will turn into armed resistance movements. In other words, the military dimension of the matter will be left to the Syrians. However, the armed opposition, like in the example of Benghazi in Libya, will need a secured area. The political strengthening of the opposition will be maintained in parallel to that. And the position of Turkey in that case is very important because of the fact that she is the neighbour of Syria with the longest border and the Syrian public trusts her very much.


Footnotes

[1] Syria Confession from the USA, Hürriyet, September 28, 2011, http://www.hurriyet.com.tr/planet/18851685.asp. (Date of Access: October 11, 2011)

[2] Ricciardone: We are together with Turkey on the matter of Syria, Hürriyet, June 30, 2011, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.
aspx?DocID=18147287. (Date of Access: October 11, 2011)

[3] Ricciardone: We are together with Turkey on the matter of Syria, Hürriyet, June 30, 2011, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.
aspx?DocID=18147287. (Date of Access: October 11, 2011)

[4] Sinirlioğlu ABD'li müsteşar Burns ile görüştü, Hürriyet, July 7 2011, http://www.hurriyet.de/haberler/dunya/947145/sinirlioglu-
abdli-mustesar-burns-ile-gorustu. (Date of Access: October 11, 2011)

[5] Obama ve Erdoğan, Suriye'de uçuşa yasak bölgeyi görüşmüş, Euractiv News Website, June 22, 2011, http://www.euractiv.com.tr/politika-000110/article
/obama-ve-erdogan-suriyede-ucusa-yasak-bolgeyi-gorusmus-019208. (Date of Access: October 11, 2011)

[6] ABD-Türkiye anlaştı mı, Hürriyet, June 26, 2011, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.
aspx?DocID=18111229. (Date of Access: October 11, 2011)

[7] ABD, Esad'ın yakınlarının mal varlığını dondurdu, Yeni Şafak, April 29, 2011. http://yenisafak.com.tr/Dunya/?i=316683&t=29.04.2011. (Date of Access: October 11, 2011)

[8] Davutoğlu: Suriye'ye karşı tabii ki tedbir alınır, Zaman, October 7, 2011. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1187945. (Date of Access: October 11, 2011)

[9] Tampon bölge Suriye’nin Bingazi’si olabilir, Hürriyet, June 19, 2011. http://www.hurriyet.com.tr/planet/18063641.asp. (Date of Access: October 11, 2011)

[10] Esad rejimini Türkiye'den devirecek, Hürriyet, October 10, 2011, http://www.hurriyet.com.tr/planet/18943302.asp. (Date of Access: October 11, 2011

[11] Silahlar Türkiye'den kaçırıldı iddiası, Hürriyet, September 29, 2011, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.aspx?
DocID=18848099. (Date of Access: October 11, 2011)

[12] Utku Çakırözer, “Esad konuştu”, Cumhuriyet, October 7, 2011. http://cumhuriye
t.com.tr/?hn=283256. (Date of Access: October 11, 2011)

[13] This visit has been postponed for a certain period of time owing to the death of mother of Prime Minister Erdogan.

Suriye’de Sonun Başlangıcı: Diplomatik, Askeri ve Ekonomik Yaptırımlar Dönemi

Suriye’de rejim değişikliğinin gerçekleşmesi artık bir zaman meselesidir. Gelinen noktadan itibaren ne ayaklanan Suriye halkının ne de Esad rejiminin yıkılmasını isteyen küresel ve bölgesel aktörlerin şimdiye kadarkinden farklı bir tutum içine girmesi söz konusu değildir. Dolayısıyla Suriye’de rejim değişikliği er ya da geç gerçekleşecek gibidir. Esas sorun bu sürenin ne kadar olduğu ve rejim değişikliğinin hangi araçlar kullanılarak gerçekleşeceğidir. Değişim barışçıl mı olacaktır yoksa hem Suriye hem de bölge uzun süreli bir istikrarsızlığa mı sürüklenecektir. Libya senaryosu mu yaşanacak yoksa Saddam’ın Irak’ında olduğu gibi on seneyi aşkın süre devam eden bir izolasyon, ambargo, yaptırım ve sonunda askeri seçenek mi hayata geçirilecektir.

ABD’nin Şam Büyükelçisi Robert Ford bir dergiye verdiği mülakatta, “Suriye muhalefetine söylediğimiz şeylerden biri de, Libya’ya müdahale ettiğimiz gibi Suriye'ye de müdahale etmemizi beklememeleri. Muhalefet açısından asıl mesele, rejim içinden nasıl destek alacakları ve sorunu çözmek için dışarıya bakmamanın bir yolunu bulmak. Bu bir Suriye sorunu ve çözüm de Suriye’den gelmeli” ifadelerini kullanmıştır.[1] Bu ifadeler Suriye’nin geleceğinin şekillenmesinde belirleyici rol oynayacak ABD’nin politikasını eksik de olsa da göstermektedir. İfadelerden ilk çıkan sonuç ABD’nin en azından kendisinin içinde olduğu askeri seçeneği dışladığıdır. Ancak herkesin bildiği üzere silahlı bir mücadele olmadan, öldürme konusunda sonuna kadar irade gösteren otoriter bir rejimi yıkmak imkansızdır. Silahlı mücadele de Suriye içinden beklenmektedir. Rejim ama özellikle ordu içinde bir çatlak oluşması, muhalif kampa geçmesi ve rejime karşı silahlı direniş göstermesi istenmektedir. Ford’un ifadelerinde ABD’nin Suriye politikasını yansıtmak açısından eksik kalan kısmı ise Ankara Büyükelçisi Francis Ricciardone’nin şu ifadelerinde bulmak mümkündür: “Biz dünyanın her köşesinde demokrasiyi teşvik ediyoruz. Bu konuda Türkiye'yi ilham olarak görüyoruz. Her ülkenin kendi yolunu bulması lazım. Suriye bir Libya, Mısır, Irak ve İran'dan farklıdır. Herkesin, her halkın kendi yolunu demokrasiye doğru bulması lazım. Eğer o halklar, o devletler bu yolu seçerse, hepimiz destek vereceğiz.”[2] Buradan da anlaşılan iç dinamiklerin değişim yönünde tavır alması durumunda ABD’nin Esad yönetimini zayıflatmak ve muhalefetin elini güçlendirmek için tüm imkanlarını kullanacağıdır. Bu noktada ABD’nin elindeki kozları şu şekilde sıralayabiliriz: “Uluslararası toplumu ve örgütleri Suriye aleyhinde harekete geçirmek, tek taraflı ekonomik ve diplomatik yaptırımlar uygulamak, Avrupa ve Ortadoğu’daki müttefiklerini yaptırım ve izolasyon politikasına yönlendirerek Suriye’yi uluslararası arena ve bölgesinde yalnızlığa itmek, muhalefeti maddi ve siyasi olarak destekleyerek bir rejim alternatifi yaratmak.”

Sıralanan bütün kozlar açısından en kritik ülke olarak Türkiye ön plana çıkmaktadır. Ekonomik ve siyasi yaptırımların sonuç üretmesi Türkiye’nin desteğini gerektirmektedir. Bunun yanı sıra muhalefetin güçlendirilmesi çabalarında da Türkiye önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle ABD, Suriye politikasını Türkiye ile koordineli yürütmeye çalışmaktadır. Bu açıdan ABD Başkanı Obama ile Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 21 Haziran 2011 tarihinde yaptıkları telefon görüşmesi kritik öneme sahiptir. Bu görüşme sonrasında iki ülkenin Suriye’ye karşı uygulanacak politika konusunda mutabık kaldıkları ve sonraki süreçte koordineli olarak Suriye üzerindeki baskının artırıldığını söylemek mümkündür. Bu görüşmeden sadece bir hafta sonra ABD’nin Ankara Büyükelçisi Francis Ricciardone “Suriye konusunda Türkiye ile tamamen beraber olduklarını” ifade etmiştir.[3] Yine sadece bir hafta sonra da Türkiye Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Feridun Sinirlioğlu ABD Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Bill Burns ile görüşmüştür. Görüşmede ikili ilişkilerin yanı sıra Suriye konusu masaya yatırılmıştır.[4]

Obama ve Erdoğan arasında gerçekleşen telefon görüşmesine ilişkin gözden kaçan iki haber analizde ilginç iddialara yer verilmiştir. Bunlardan ilkine göre “Türkiye Başbakanı Erdoğan ile ABD Başkanı Obama’nın telefon görüşmesinde, Suriye için de Libya’da olduğu gibi bir uçuşa yasak bölge ilanı konusuna değinilmiştir.”[5] Bir diğer haber analizde, “telefon görüşmesinin ardından iki tarafın Suriye sorununu, ABD-Türkiye ortaklığıyla çözme konusunda karara vardığı öne sürülmüştür. Buna göre Suriye üzerindeki ekonomik yaptırımlar ABD ve Avrupa tarafından artırılacak, Türkiye ise askeri seçenekler konusunda rol alacaktır.”[6]

Gerçekten de Suriye’ye uygulanan yaptırımlar sürecine bakıldığı zaman iki aktörün söz konusu yönlerden Esad yönetimini sıkıştırmaya çalıştığı görülmektedir.

Kademeli olarak yaptırım gücü artan tedbirlerin ilki Nisan 2011 ayının sonunda hayata geçirilmiştir. ABD, Beşar Esad’ın yakınlarının mal varlığını dondurmuş ve bu kişilere seyahat yasağı getirmiştir.[7] Burada ilk dikkat çeken Beşar Esad’ın yaptırımlara dahil edilmemiş olmasıdır. Sürecin başında Esad’a kredi tanınmış ve şiddetin esas sorumlusu olarak görülen iç çekirdekteki diğer isimler cezalandırılmıştır. Esad’a kredi tanımanın yanı sıra rejim içinde bir çatlak oluşturma çabası içinde olunduğu da söylenebilir. ABD’yi Mayıs ayı başında Avrupa Birliği (AB) takip etmiştir. AB, Suriye'de göstericilere yönelik şiddet nedeniyle Suriye’ye silah ambargosu koymuş ayrıca, Suriyeli yetkili ve rejimle ilişkili 13 kişinin AB üyesi 27 ülkeye seyahat etmesini yasaklamış ve mal varlıklarını dondurmuştur. AB daha sonra bu yaptırımları Beşar Esad'ı ve 9 yardımcısını kapsayacak şekilde genişletmiştir. Esad’a karşı ilk sert çıkış ise 18 Mayıs tarihinde ABD Başkanı Obama’dan gelmiştir. Obama Esad’a “Ya değişime liderlik et ya da yoldan çekil” mesajı iletmiştir. Ardından konuyu Birleşmiş Milletler (BM)’in gündemine getirme çalışmaları başlamıştır. İngiltere ve Fransa, Suriye’nin kendi halkına karşı şiddet uygulamasının kınanmasını öngören bir taslağı BM Güvenlik Konseyi’ne sunulmuş ve sonraki aşamada kınama kararı çıkarılmıştır. En sert söylem, Temmuz ayı içinde hem ABD Başkanı hem de Dışişleri Bakanı’nın, “Suriye Cumhurbaşkanı Beşar Esad’ın ABD'nin gözünde meşruiyetini yitirdiğini açıklaması olmuştur. Ekonomik yaptırımlar Beşar Esad’ın kuzeni ve ülkenin en zengini Rami Maluf’a ait Suriye’nin en büyük bankası Commercial Bank of Syria ve GSM şirketi Syriatel’e yaptırım uygulanması ile devam etmiştir. Ekonomik yaptırımlar kısa süre içinde Suriye’nin yumuşak karnı olan enerji sektörünü kapsamaya başlamıştır. Ağustos ayı içinde ABD Dışişleri Bakanı Clinton, uluslararası petrol şirketlerine Suriye’deki faaliyetlerini durdurma çağrısı yapmıştır. Obama’nın, Esad’a “iktidarı bırakıp gitmesi” çağrısını takiben İngiltere, Fransa, Portekiz ve Almanya Şam’a yeni yaptırım öngören karar tasarısını BM Güvenlik Konseyi’ne sunmuştur. İlk aşamada yaptırımların dışında tutulan Beşar Esad da Ağustos ayı sonu itibarıyla ekonomik yaptırımlar kapsamına alınmıştır. Ardından Eylül ayı sonunda AB hükümetleri, Avrupalı şirketlerin Suriye’nin petrol sanayisine yeni yatırımlar yapmasını yasakladığını açıklamıştır. Günde 150 bin varil ham petrol ihraç eden Suriye’nin bunun büyük bölümünü AB ülkelerine yapıyor olması yaptırımın olası etkisini göstermesi açısından önemlidir. Son olarak; Fransa, İngiltere, Almanya ve Portekiz’in ortaklaşa hazırladığı ve Suriye’ye karşı tedbirler öneren karar tasarısı (BM) Güvenlik Konseyi’nde Rusya ve Çin’in vetosu sonucunda kabul edilmemiştir.

ABD ve AB merkezli olarak yürüyen ekonomik ve diplomatik yaptırımlara paralel olarak Türkiye’nin farklı rol oynadığı bir süreç yaşanmıştır. Türkiye’nin rolü konusunda iki boyut ön plana çıkmıştır. İlki Suriye muhalefetinin örgütlenmesine topraklarında izin verilmesidir. İkinci boyut ise doğrudan ya da dolaylı askeri baskıların artırılmasıdır. ABD her ne kadar askeri seçeneği dışlıyor olsa da bu olmadan değişimin mümkün olmadığı analizini yapmaktadır. Beklenti, Suriye içinden bir silahlı direniş sergilenmesidir. Bu noktada Türkiye’nin rolü büyük önem taşımaktadır. Türkiye’den beklentilerin şu başlıklar olması muhtemeldir: Suriye muhalefetinin siyasi alanın yanı sıra askeri alanda güçlenmesine yardım etmek, güvenli bölgeler oluşturmalarını sağlamak, bu bölgelere askeri koruma sağlamak, mümkünse tampon bölge oluşturarak muhalefetin burada güçlenmesine imkan tanımak ve bu bölgeye askeri koruma sağlamak, Türkiye’nin doğrudan askeri caydırıcılığını kullanarak Suriye içi dinamikleri muhalefet lehine etkilemeye çalışmak ve Suriye yönetiminin İran’dan gelen silahlanma girişimlerine engel olmak.

Türkiye’nin askeri alanda Suriye yönetimine karşı tedbir alacağının ilk işaretleri ayaklanmalar başladıktan hemen sonraki süreçte görülmüştür. Türkiye, 16 Mart tarihinde Diyarbakır'a indirilen kargo uçağında BM’nin İran'a uyguladığı ambargoyu ihlal eden silahlar olduğu bildirilmiş ve Türkiye, bu durumu BM Güvenlik Konseyi’ne 29 Mart tarihinde rapor etmiştir. 4 Ağustos 2011 tarihinde ise Almanya’nın Süddeutsche Zeitung gazetesi, İran’ın Suriye’ye göndermek istediği silahları taşıyan bir konvoyun Türkiye’de durdurulduğunu iddia etmiştir. Bunun ardından Eylül ayı içinde Başbakan Tayyip Erdoğan, Mısır ziyareti sırasında, “artık inanmıyorum” diyerek köprüleri attığı Suriye’ye askeri malzeme taşıyan uçaklara hava sahasını kapattığını açıklamıştır. Başbakan, Suriye’ye havadan ve denizden uygulanan silah sevkiyatı ambargosuna karadan da başlandığını açıklayarak, “böyle bir girişim olursa durdurur el koyarız” demiştir.

Ancak askeri tedbirler noktasında esas önem taşıyan bir tampon bölge ya da uçuşa yasak bölge oluşturulması fikridir. Tampon bölge oluşturulması Suriye’deki olayların Türkiye’nin güvenliğini doğrudan etkileyecek bir hal alması durumunda meşruiyet kazanacaktır. Bu da Cisr el Şukur kasabasına yönelik askeri operasyonlar sonrasında Türkiye’ye gelen Suriyeli misafirlerin sayısının çok daha büyük rakamlara ulaşması ile mümkün olabilir. Türkiye’nin bu senaryoya ilişkin olarak hazırlık içinde olduğu bilinmektedir. Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, katıldığı bir televizyon programında “Suriye'nin bir iç kargaşaya girmesi ve bunun Türkiye’ye de bir risk oluşturması durumunda tedbir alınacağını söylemiştir.” Bu tedbirlerin içinde asker var mı şeklindeki soruya ise, “Bizim için bir güvenlik sorunu olduğunda tabii ki. Biz Irak'ta Saddam, Kürt halkına baskıyı arttırdığında bir gecede 500 bin insan Türkiye sınırındaydı. Tabii o bölgeyi denetlemek için asker de dahil her türlü yöntem yani bir güvenlik sorunu haline dönüştüğünde bütün gerekli tedbirler alınır. Bir ara sayı 15 bine kadar çıktı, şimdi 7 bin 600 civarında. Yarın diyelim sayı tekrar arttı, bilemeyiz. Dolayısıyla Suriye'nin bir iç kargaşaya girmesi Türkiye'ye de bir risk oluşturduğunda tabii ki tedbir alınır.” şeklinde yanıtlamıştır.[8] Daha önce bir gazetede yayınlanan haberde de “Türkiye, sınırda tampon bölge kurarsa, muhaliflerin bu bölgeyi Suriye’nin Bingazisi yapmaya hazırlandığı” iddia edilmiştir.[9]

Askeri tedbirler noktasında bir diğer adım askeri muhalif unsurların silahlanması ve güvenli bölgeler içinde faaliyet göstermesini sağlamaktır. Bu yönde haberler de basında yer almaktadır. İngiliz Independent gazetesinin Suriye ordusundan kaçarak Türkiye’ye sığınan Albay Riyad Esad ile yapılan mülakat bu açıdan son derece çarpıcıdır. Türk yetkililer tarafından korunduğunu söyleyen Riyad Esad Suriye ordusundan kopan askerlerin kurduğu “Özgür Suriye Ordusu”nun komutanı olduğunu belirtmiştir. Albay mülakatta “Suriye içinde örgütlenmiş oldukları” iddiasını öne sürmüştür. “Şimdiye dek 200 bin kişilik Suriye ordusundan 10 ila 15 bin askerin taraf değiştirdiğini” söyleyen Albay el Esad, “Suriye ordusunda moralin düşük olduğunu ve yakın zamanda daha çok kişinin taraf değiştireceğini savunmuştur. Beşar Esad rejimini devirmek için gerilla tipi saldırılar ve suikastlar planlandığını da belirtmiştir.[10] Muhaliflerin silahlandırılmasına ilişkin basında çıkan diğer haberler yavaş yavaş silahlı bir direnişe dönüşen Suriye’deki ayaklanmalarda muhaliflerin ellerindeki silahların Türkiye’den kaçırıldığı şeklindedir.[11] Bu yöndeki iddialar bizzat Suriye lideri Beşar Esad tarafından da dile getirilmiştir.[12]

Askeri tedbirler noktasında son adım ise Türk Silahlı Kuvvetleri’nin “Yıldırım-2011” tatbikatını Hatay’da başlatmış olmasıdır. 5-13 Ekim tarihleri arasında Hatay’da icra edilen tatbikatın Başbakan Erdoğan’ın Suriyeli misafirlerin kaldığı çadır kentleri ziyaretine paralel gerçekleştirilmesi[13] Türkiye’nin askeri caydırıcılığını Suriye üzerinde gösterme çabası şeklinde değerlendirilebilir.

Uluslararası toplumun genelinde Esad yönetiminin artık meşruiyetini yitirdiği ve iktidarı bırakması gerektiği yönünde bir ortak düşünce oluşmuştur. Sorun Suriye’nin kendine özgü koşullarının yarattığı zorluk nedeniyle bunun nasıl başarılacağıdır. Askeri seçenek olmaksızın rejimin yıkılmasının mümkün olmadığı aşikardır. Ancak hiçbir aktör sonuçlarını önceden kestiremediği böyle bir maceraya atılmak istememektedir. Bu noktada yukarıda ortaya konmaya çalışılan tablodan ortaya çıkan sonuç Suriye özelinde iki ayaklı bir strateji izlenmeye çalışıldığıdır. Birinci ayakta uzun süreli; siyasi, diplomatik, ekonomik yaptırımlar yoluyla rejimin zayıflatılması yer almaktadır. Ekonomik yaptırımların artması ile hem güvenlik yapılanmasının finansmanı zorlaştırılacak hem de halk arasındaki huzursuzluklar artacaktır. Siyasi ve diplomatik baskıların yoğunlaşması ile izole konumda, kimse ile ilişki kuramayan, marjinalleşmiş bir Suriye ortaya çıkacak, bu da yönetim ve güvenlik birimleri içinde rejimin kalıcılığına olan inancı sarsarak kopmaların yaşanmasına neden olacaktır. İşte bu noktada askeri boyutu olan ikinci ayak karşımıza çıkmaktadır. Rejim içinden kopmaların artması ile beraber şimdiye kadar sivil direniş şeklindeki gösteriler silahlı direnişe dönüşecektir. Yani olayın askeri boyutu Suriyelilere bırakılacaktır. Ancak bunun için silahlı muhalifler, Libya’daki Bingazi örneğinde olduğu gibi, güvenli bir bölgeye ihtiyaç duyacaktır. Siyasi muhalefetin güçlendirilmesi de buna paralel olarak sürdürülecektir. Burada da Türkiye’nin pozisyonu, Suriye’nin en uzun sınıra sahip komşusu olması, Suriye halkı tarafından güvenilen bir ülke olması nedeniyle büyük önem taşımaktadır.


Dipnotlar

[1] ABD'den Suriye itirafı, Hürriyet, 28 Eylül 2011, http://www.hurriyet.com.tr/planet/18851685.asp. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[2] Ricciardone: Suriye konusunda Türkiye ile beraberiz, Hürriyet, 30 Haziran 2011, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.aspx?DocID=18147287. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[3] Ricciardone: Suriye konusunda Türkiye ile beraberiz, Hürriyet, 30 Haziran 2011, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.aspx?DocID=18147287. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[4] Sinirlioğlu ABD'li müsteşar Burns ile görüştü, Hürriyet, 7 Temmuz 2011, http://www.hurriyet.de/haberler/dunya/947145/sinirlioglu-abdli-mustesar-burns-ile-gorustu. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[5] Obama ve Erdoğan, Suriye'de uçuşa yasak bölgeyi görüşmüş, Euractiv Haber Sitesi, 22 Haziran 2011, http://www.euractiv.com.tr/politika-000110/article/obama-ve-erdogan-suriyede-ucusa-yasak-bolgeyi-gorusmus-019208. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[6] ABD-Türkiye anlaştı mı, Hürriyet, 26 Haziran 2011, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.aspx?DocID=18111229. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[7] ABD, Esad'ın yakınlarının mal varlığını dondurdu, Yeni Şafak, 29 Nisan 2011. http://yenisafak.com.tr/Dunya/?i=316683&t=29.04.2011. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[8] Davutoğlu: Suriye'ye karşı tabii ki tedbir alınır, Zaman, 7 Ekim 2011. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1187945. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[9] Tampon bölge Suriye’nin Bingazi’si olabilir, Hürriyet, 19 Haziran 2011. http://www.hurriyet.com.tr/planet/18063641.asp. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[10] Esad rejimini Türkiye'den devirecek, Hürriyet, 10 Ekim 2011, http://www.hurriyet.com.tr/planet/18943302.asp. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[11] Silahlar Türkiye'den kaçırıldı iddiası, Hürriyet, 29 Eylül 2011, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.aspx?DocID=18848099. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[12] Utku Çakırözer, “Esad konuştu”, Cumhuriyet, 7 Ekim 2011. http://cumhuriyet.com.tr/?hn=283256. (Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2011)
[13] Bu ziyaret Başbakan Erdoğan’ın annesinin vefatı nedeniyle ileri bir tarihe ertelenmiştir.

Suriye Ulusal Konseyi: Kuruluş, Yapı ve Bundan Sonrası

Suriye muhalefetinin dış destekle örgütlenme çabaları 2006 yılına kadar uzanmaktadır. Wikileaks tarafından yayınlanan ABD Dışişleri Bakanlığı belgelerine göre, ABD hükümeti, Suriye’de hükümet karşıtı yayınlar yapan bir uydu kanalı olmak üzere Suriye’deki muhalefet grupları ve onlara bağlı projeleri gizlice desteklemiştir. Suriye Adalet ve Kalkınma Hareketi ağıyla ilişki içinde Barada TV’ye 2006 yılından bu yana ABD hükümetinin 6 milyon dolar civarında yardım yaptığı, bu yardımın uydu yayını sağlamak ve Suriye içinde diğer faaliyetleri finanse etmek amacıyla harcandığı belirtilmektedir.[1] O dönemde gizli ve sınırlı çapta yürüyen örgütlenme çabaları Arap Baharı’nın Suriye’ye sıçraması ile açık ve geniş kapsamlı bir boyut kazanmıştır.

Suriye muhalefeti ilk olarak 1-2 Haziran 2011 tarihlerinde Antalya’da bir araya geldi. “Suriye’de Değişim Konferansı” başlıklı ilk örgütlenme çabasına Sünni Arap aşiretlerinden Alevilere, Kürtlerden, Hıristiyanlara, sürgünde doğan muhalif gençlere ve kadın aktivistlere kadar oldukça geniş bir katılım olmuştu. Böylece Suriye’de gösterilerin başlamasından sonra muhalifler ilk kez bir araya gelmiş ve rejimin değişmesi için işbirliğine gitmişti.[2] Antalya Konferansı’nı takiben bir hafta sonra muhalifler bu kez Belçika’nın başkenti Brüksel’de bir araya gelmiş, yaklaşık 200 muhalifin katıldığı iki günlük konferans sonunda “Suriye yönetimine halka yönelik katliama son vermesi ve Devlet Başkanı’nın görevi bırakması yönünde güçlü bir mesaj verilmişti.[3]

Brüksel’in ardından 16-17 Temmuz 2011 tarihlerinde 350 civarında kişinin katılımıyla “Suriye İçin İstanbul Buluşması” adı altında yine Türkiye’de bir araya gelindi. Beşar Esad yönetimiyle mücadeleye nasıl devam edileceğinin masaya yatırıldığı konferansın sonucunda bir bildirge yayınlandı, 25 üyeli bir konsey ve 11 üyeli bir komite kurulması kararlaştırıldı. Suriyeli muhalifler bu ilk deneyimler ile daha örgütlü ve birlikte hareket etme konusunda çaba sarf etmeye başlamıştı. Ancak üç toplantıdan çıkan sonuç makro hedeflere yönelik ortak hareket stratejilerinin belirlenmesinden ziyade grup çıkarlarının ön plana çıkmış olmasıydı. Güçlü ve geniş tabanlı bir muhalefetin oluşmasını engelleyen bir diğer unsur Suriye yönetiminin ülke içindeki muhalif örgütlenmeye hiçbir alan tanımamasıydı. İstanbul Konferansına paralel olarak aynı gün içinde Şam’da düzenlenmesi planlanan Konferans Suriye yönetiminin engellemesi nedeniyle gerçekleştirilememişti. Böylece iç ve dış muhalefet arasında kurulması planlanan bağ kurulamamış, muhalif hareketin esas gücü olan Şam ayağı zayıf kalmıştı. 16-17 Temmuz İstanbul Konferansı’nda bütün grupların üzerinde mutabık kaldıkları konu, “demokratik ve sivil bir devlet hedefi” oldu.[4] Aynı ay içinde Almanya’nın Berlin şehrinde bir araya gelen muhalifler son olarak Ağustos ayının son haftasında yine İstanbul’da bir araya gelerek “Suriye Ulusal Konseyi”nin yakın zamanda ilan edileceğini açıkladı. Son olarak 15 Eylül 2011 tarihinde de tüm muhalif hareketleri bir çatı altında topladığını ifade eden “Suriye Ulusal Konseyi”nin kuruluşu ilan edildi. Böylece Libya’daki Ulusal Geçiş Konseyi gibi uluslararası tanınma stratejisi hayata geçirilmiş oldu. Konsey üyeleri de bir sonraki hedeflerinin uluslararası alanda tanınmak olduğunu ifade etti.[5]

Ulusal Konsey toplantısı çağrısı yapılırken “sadece Esad rejiminin yıkılmasını savunanlar toplantıya gelebilir” şartı öne sürülmüştü. Yani rejim ile muhalifler arasında uzlaşı aramaya dayalı çözüm önerilerinin geçerliliğinin kalmadığı bir sürece girilmiş oldu. Toplantılarda mutabık kalınan bir diğer husus “Suriye’nin toprak bütünlüğünün korunması” oldu. Böylece yine bazı gruplar tarafından dile getirilen azınlıklara (Arap Aleviler, Kürtler gibi) özerk bölgeler verilmesi taleplerinin önü kesildi. “Suriye halkı birdir, bir kalacak” sloganı vurgulandı, “Suriye’nin özgür ve demokratik bir ülke olması” konusunda mutabık kalındı.[6]

Suriye Ulusal Konsey’i şimdiye kadar oluşturulan muhalefet cepheleri arasında en fazla grubu barındıran olması itibariyle öne çıkmaktadır. Her şeyden önce iç (tamamı olmasa da) ve dış muhalefet bir aradadır. Konsey’deki Suriyeli muhalif gruplar Arap aşiretler, Kürtler, Müslüman Kardeşler, liberaller, sosyalistler, gençlik örgütleri ve Asurilerden oluşmaktadır.[7] Konsey’i oluşturan üç temel organ bulunmaktadır. Birincisi 190 üyeli genel kuruldur. Bu yapı muhalefetin meclisi gibi düşünülebilir. Bunun yanı sıra 7 kişilik bir icra komitesi olacaktır. Bu komite genel kuruldan aldığı yetkiye dayanarak onun adına hareket edecektir. Yani bir anlamda yürütme işlevini üstlenecektir. İcra Komitesi’nde Arap aşiretleri, liberalleri, Müslüman Kardeşler’i, Kürtleri, Bağımsızları, Asurileri ve Suriye’deki devrimci grupları temsilen birer kişi bulunacaktır. Heyetin başkanı da dönüşümlü olarak değişecektir.[8] Bir de Konsey’in tüm idari işlerinden sorumlu olacak Sekreterlik bulunmaktadır. 29 üyeli Sekreterlik içinde parti ve grupların dağılımı ise şu şekilde olmuştur: Suriye içinde faaliyet gösteren, ayaklanma hareketini koordine eden “Yerel Koordinasyon Komiteleri” 6 üyelik ile ilk sırada yer almıştır. Müslüman Kardeşler ve Arap aşiretlere 5, Bağımsızlara 5, Şam Deklarasyonu grubuna 4, Kürtlere 4, Galyun Grubu’na 4 ve Hıristiyanlara (Asuriler) 1 koltuk verilmiştir. Konsey’in sözcülüğü görevini üstlenen Burhan Galyun, “tüm ülkelerin Suriye muhalefeti ile ilişkilerini koordine edecekleri organın Suriye Ulusal Konseyi olduğunu belirtmiştir.”[9]

Geniş katılım yelpazesine rağmen daha önceki oluşumlarda yer alan bazı grup ve isimler Konsey’in temsil yeteneği olmadığını savunmuştur. Suriye Ulusal Konsey’ine ilk tepki, Suriye’de faaliyet gösteren iç muhalefetten gelmiştir. Her ne kadar Yerel Koordinasyon Komiteleri ve ayaklanmanın temel dinamiği olan gençler Ulusal Konsey’e dahil edilmiş olsa da iç muhalefet kanadından bazı isim ve grupların tatmin olmadığı görülmektedir. Ulusal Koordinasyon Kurulu üyesi Hüseyin Awdat, el Yovm Televizyonu'na yaptığı açıklamasında “Cüzi bir bölümü de olsa Suriyeli muhaliflerin birleşmesi olumlu yönde atılmış bir adımdır. Ulusal Konsey, tüm Suriyeli muhalifleri kapsamamaktadır. Çünkü Ulusal Konsey, 15 muhalif parti ve bağımsız şahısları içerisinde barındıran Ulusal Koordinasyon Kurulu’na davet göndermemiştir. Kurul, bu konseyde yer almamaktadır” ifadelerini kullanmıştır.[10] Suriye muhalefetinin saygın isimlerinden Mişel Kilo da, “Şam’da toplanan Suriye muhalefetinin, İstanbul’da ilan edilen Suriye Ulusal Konseyine katılım niyetinde olmadığını, Konsey’in dış müdahaleye açık olduğunu buna karşın iç muhalefetin buna tamamen karşı olduğunu” belirtmiştir. Bunun yanı sıra Ulusal Konsey’in Suriyeli Türkmenlerin temsilcilerini davet etmemiş olması ve kurullarda temsil hakkı tanımamış olması da bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır. Suriye Türkmen Hareketi Sözcüsü Ali Öztürkmen “Konsey’in bu haliyle Suriye halkının tamamını temsil etme hakkına sahip olmadığını” ifade etmektedir.[11] Suriye Müslüman Kardeşler örgütünün eski lideri Ali Sadrettin Bayanuni de Konsey’in tam desteğe sahip olmasa da muhalefetin yaklaşık %80’inini temsil ettiğini ifade etmiştir.[12] Konsey’in sözcülüğünün Paris’teki Sorbonne Üniversitesi’nin öğretim üyelerinden Burhan Galyun’a verilmiş olması ağırlığın İslamcılarda olacağı yönündeki Batılıların kaygılarını azaltmıştır. Ancak bu görüntü verilse de Müslüman Kardeşler/Arap aşiretler kotasından Sekreterlik’e seçilen kişilerin yanı sıra Bağımsızlar listesinden de Müslüman Kardeşler’e yakınlığıyla bilinen aydın ve düşünürlerin Sekreterlik’e girdikleri iddia edilmiştir.[13] Ayrıca Konsey Başkanı Galyun’un başkanlık süresinin 3 ay olduğu bu sürenin sonunda Suriye Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Başkanı, Şam Deklerasyonu üyesi ve Müslüman Kardeşler’in eski üyelerinden Enes Abdullah’ın başkanlığı üstleneceği iddia edilmiştir.

“Suriye Ulusal Konseyi”nin kalıcı olup olmayacağı ve Libya Ulusal Geçiş Konseyi benzeri uluslararası toplumun desteğini alacak meşru organ olup olamayacağını görmek için beklemek gerekmektedir. Ancak Konsey’in güç kazanması ihtimalinin öncekilere göre yüksek olduğunu söylemek mümkündür. Her şeyden önce Suriye muhalefet yelpazesinde yer alan birçok grup bünyesindedir. Konsey, kuruluşunu takiben uluslararası tanınırlık kazanmak için yurt dışı gezilerine başlamıştır. Bu çerçevede ilk olarak İsveç’te bir araya gelen Burhan Galyun liderliğindeki muhalifler bir sonraki adım olarak Mısır’a gitmeyi planlamaktadır. Geziler Konsey’in tanınırlılığını artırırken diğer taraftan ziyaret edilen ülkelerin yönetimleri tarafından tanınma yolu da açılmaya çalışılmaktadır. “Ulusal Konsey”i farklı kılan bir diğer unsur Başbakan Erdoğan’ın Suriye muhalefetine Türkiye’de ofis açma izni verileceği açıklamasını takiben kurulmasıdır. Bu durum gerçek ya da değil Ulusal Konsey’in Türkiye’nin desteği ile kurulduğu algısını yaratacaktır. Türkiye’de resmi bir ofis açılır ve Konsey faaliyetlerini buradan yürütürse uluslararası tanınırlık yolunda önemli bir adım atılmış olabilir. Bu durum daha önceden Suriye muhalefetinin kendi başına örgütlenme çabalarına karışmayan ancak doğrudan müdahil olmayan Türkiye açısından da yeni bir aşamaya geçildiğinin göstergesi olacaktır. Türkiye’nin doğrudan müdahil olması Konsey’in hem Suriye içindeki hem de uluslararası alandaki meşruiyetini artıracaktır. Bu desteğin sürmesi ve diğer ülkelere yayılması Konsey’in herkes tarafından muhatap kabul edilmesi sonucunu doğuracaktır. Uzun vadede Esad karşıtı ülkeler Konsey’i Suriye halkının temsilcisi olarak hükümet olarak tanıyabilirler. Amerikan yönetimi konseyin kuruluşunu memnuniyetle karşıladığını açıklamış, ABD’li yetkililer konseyle temaslarının olacağını belirtmiştir. Economist dergisi de, “Konsey üyelerinin yabancı hükümetler nezdinde yoğun kulis yaptıklarını, muhaliflerden Ausama Monajed’in Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ile görüştüğünü, Türk hükümetinin de Konsey’in Ankara’da bir temsilciliği açmasına izin verdiğini iddia etmiştir.[14]

Suriye Ulusal Konseyi’nin Yol Haritası

Suriye üzerinde siyasi, diplomatik ve ekonomik baskı oluşturma sürecinde en önemli ayaklardan biri Suriye muhalefetinin güçlendirilmesidir. Batı’nın Suriye’de rejim değişikliğini gerçekleştirme hedefinde kilit öneme sahip konulardan biri yönetim alternatifi oluşturabilecek, güçlü, organize, meşru, Esad sonrasına ilişkin net planları olan bir Suriye muhalefeti oluşturmak yatmaktadır. Bu aşamaya kadar Batı’nın Suriye konusunda daha sert adım atmasını engelleyen faktörlerden biri söz konusu muhalefetin olmamasıdır. Suriye muhalif halk hareketi kendiliğinden ve lidersiz bir şekilde ortaya çıkmış ve o şekilde devam etmektedir. Hali hazırda bu hareketi yönlendirme kapasitesine sahip herhangi bir siyasi hareket ya da lider bulunmamaktadır.

Suriye yönetimi muhalefetin içerde organize olma girişimlerine izin vermediği için muhaliflerin neredeyse tamamı Suriye dışında faaliyetlerini yürütmektedir. Suriye içi muhalefet ise daha çok önde gelen bireyler ve sivil toplum kuruluşlarından oluşmaktadır. Suriye’de rejim değişikliğini iç dinamikler yoluyla gerçekleştirmek isteyen Batı da öncelikle güçlü bir Suriye muhalefeti oluşmasını, ardından tüm uluslararası desteği bu yapıya vermeyi beklemektedir. Hedeflenen Libya Ulusal Geçiş Konseyi benzeri bir yapıdır. Bu organ zaman içinde güçlenerek Suriye yönetimi üzerinde ciddi bir baskı unsuru oluşturacak ve ayaklanan Suriye halkının meşru temsilcisi olacaktır. Ayrıca geçen zaman içinde son derece sınırlı muhalefet ve siyaset tecrübesi olan hareket kendi içinde tecrübe kazanarak gerçek bir yönetim alternatifi olmaya başlayacaktır. Bu hedef başarılırsa kendiliğinden ve lidersiz ilerleyen Suriye’deki ayaklanma hareketini tek bir merkezden kontrol etme imkanına kavuşulacaktır. İç ve dış muhalefet arasında güçlü bir bağ kurularak dağınık güçler tek bir merkezde toplanabilecektir. 15 Eylül 2011 tarihinde kuruluşu ilan edilen Suriye Ulusal Konseyi’ne destek veren önde gelen muhaliflerden Firaz Atassi de Konsey’in rolünü şu şekilde açıklamaktadır: “Konsey, tüm dünya ile iletişim kurduğumuz ortak sesimiz olacaktır. Konsey aracılığı ile uluslararası destek arayacak, pazarlıkları yürüteceğiz. Esad rejimi ile dost ülkelerle görüşerek yeni alternatiflere yönelmelerini sağlayacağız. Suriyelilere iletilmek üzere maddi yardımların aktarılabileceği güvenilir bir kanal rolü görecektir. Ayrıca Suriye sokaklarındaki ayaklanmayı yönlendirecek, gösterilerin şeklini belirleyecektir.”[15]

Suriye muhalefetinin organize olması sürecinde öne çıkan aktör Türkiye olmuştur. Türkiye’yi öne çıkaran olgu; kimliği, son yılarda sağladığı yumuşak gücü (güven) ve coğrafi konumudur. Ayaklanan Suriye halkı her ne kadar Esad yönetiminden rahatsız olsa da Batı ve özellikle ABD’ye karşı da derin bir güvensizlik duymakta, “Amerikan tanklarının önünde Suriye rejimine karşı mücadele etmeyeceklerini” ifade etmektedirler.[16] Tam da bu nedenle Batı, Suriye muhalefetinin güvenirliğini olumsuz etkilememek için çok fazla arkalarında bir görüntü vermemeye çalışmaktadır. Ancak Türkiye’nin desteklediği bir Suriye muhalefetinin Suriye içinde güçlü ve meşru bir muhalefet olarak kabul edileceği gerçeği Türkiye’nin önemini artırmaktadır. Suriye muhalefeti de çok fazla Batı’dan destek aldıkları görüntüsü vermek istememektedir. Bu nedenle Suriye muhalefetinin konferanslarının ikisi hariç (Brüksel ve Berlin) tamamı Türkiye’de gerçekleştirilmiştir.

Suriye muhalefeti son Ulusal Konsey kurulana kadar birçok kez bir araya gelmiş ve her seferinde yeni bir “Ulusal Konsey” kurulmuştur. Bu organlardan her biri kendini Suriye halkının büyük çoğunluğunu temsil eden, güçlü siyasi isimlerden oluşan ve muhalefetin meşru temsilcisi organ olarak tanımlamıştır. Bu sürecin ortaya koyduğu gerçek; müdahale, yönlendirme, baskı olmadan Suriye muhalefetinin kendi başına bir araya gelerek ortak bir platform oluşturmayı, Esad’ın rejimi ile nasıl mücadele edileceğini ortaya koymayı ve Esad sonrasına ilişkin bir siyasi-güvenlik-ekonomi altyapısı oluşturmayı başaramadığıdır. “Ulusal Konsey”in meşru olduğuna karar verilmesinde Konsey’in bütün grupları temsil etme kapasitesinin yanı sıra dış aktörlerin, ki burada Türkiye ön plana çıkmaktadır, tavrı da belirleyici olacaktır. Parçalanmış muhalefeti ve gruplar arası çıkar çatışmalarını önleyecek olan söz konusu aktörlerin soruna doğrudan müdahil olmalarıdır. Bu yapı bir kere belirlendikten sonra Libya’da olduğu gibi tüm uluslararası destek Konsey’e verilecektir. Suriye Ulusal Konsey’inin sözcüsü Burhan Galyun İstanbul’da düzenlenen konferansın ardından okuduğu sonuç bildirgesinde “dünyanın birleşik, rejim alternatifi olacak bir Suriye muhalefeti beklediğini ve bu yapıyı tanıyacaklarını” ifade etmesi bu beklentiyi ortaya koymaktadır.

Bu durum Suriye muhalefetinin Libya modelini örnek aldığını göstermektedir. Ancak Libya modelinin “başarılı” olmasını sağlayan bazı faktörlerin Suriye örneğinde geçerli olmadığını ifade etmek gerekir. Suriye Ulusal Konsey’i yayınladıkları sonuç bildirgesinde “Esad rejiminin devrilmesi için dış müdahale ve askeri operasyonlara kategorik olarak karşı olduklarını Suriye liderinin görevini bırakması için barışçıl gösterilerin devam etmesinin savunduğunu” belirtmiştir. Libya modelinin “başarılı” olmasını sağlayan uluslararası müdahale ve askeri operasyondur. Eğer müdahale olmasaydı herkes bilmektedir ki Kaddafi’nin oğlu Seyülislam’ın ifadesi ile “direniş bir hafta içinde bitirilecek ve Bingazi Kaddafi güçleri tarafından ele geçirilecekti”. Libya örneğinde Bingazi merkezli bir güvenli bölge oluşturulmuş, muhalefet burada güçlendirilmiş, silahlandırılmış, hava operasyonları ile önü açılan Libya muhalefeti Trablus’u ele geçirmiştir. Libya modelinde, ordudan kopuşlar yoğunlaşmış, silahlı güçler tek çatı altında toplanmış (son haftalarda kapasitesi hakkında net veri olmamakla birlikte Suriye ordusundan kopan bazı askerlerin oluşturduğu “Suriye Özgür Ordusu” isimli silahlı bir direniş örgütü oluşturulduğu haberleri bulunmaktadır), bu yapı güvenli bölgeler oluşturmuş ve bu alanlarda “uçuşa yasak bölgeler” oluşturulmuştur. Dağınık hareket eden Suriyeli ayaklanmacılar ise henüz hiçbir bölgeyi kontrolü altına alamadığı gibi silahlı direniş “henüz” düşük seviyelerdedir. Ancak Suriye Ulusal Konsey’inin web sayfasında Suriye hava savunma sistemine ilişkin haritaların olması da muhaliflerin “uçuşa yasak bölge oluşturma” fikrine sıcak baktıklarının bir işaretidir.


Dipnotlar

[1] ABD'den Suriye'deki muhalefete gizli destek, Hürriyet, 18 Nisan 2011, http://www.hurriyet.com.tr/planet/17574840.asp. (son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[2] Veysel Ayhan, Oytun Orhan; “Suriye Muhalefetinin Antalya Toplantısından Gözlemler”, ORSAM Dış Politika Analizi, 1 Haziran 2011, http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=2011. (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[3] Syrian opposition gathers in Brussels, Now Lebanon Gazetesi, 4 Haziran 2011, http://nowlebanon.com/NewsArchiveDetails.aspx?ID=278327. (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[4 Oytun Orhan, “Suriye İçin İstanbul Buluşması”, ORSAM Dış Politika Analizi, 21 Temmuz 2011, http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=2455. (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[5] Suriye Muhalefeti İstanbul’da Konsey Seçti, BBC Türkçe, 16 Eylül 2011, http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2011/09/110915_syria_opposition.shtml. (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[6] Gazi Mısırlı ile röportaj, Habertürk Gazetesi, 4 Ekim 2011, http://www.haberturk.com/dunya/haber/675821-milli-mucadele-veriyoruz. (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[7 Gazi Mısırlı ile röportaj, Habertürk Gazetesi, 4 Ekim 2011, http://www.haberturk.com/dunya/haber/675821-milli-mucadele-veriyoruz. (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[8] Gazi Mısırlı ile röportaj, Habertürk Gazetesi, 4 Ekim 2011, http://www.haberturk.com/dunya/haber/675821-milli-mucadele-veriyoruz. (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[9] Zeina Karam, “Syria opposition launches national council”, Associated Press, 2 Ekim 2011.
[10] Suriye Ulusal Konseyi Nihayet Kuruldu, İsra Haber, 2 Ekim 2011, http://www.israhaber.com/suriye-ulusal-konseyi-nihayet-kuruldu-13234-haberi.html. (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[11] Suriye Türkmen Hareketi Sözcüsü Ali Öztürkmen ile yapılan görüşme, 4 Ekim 2011.
[12] Shane Farrell, “What comes next for the Syrian opposition?”, Now Lebanon Gazetesi, 4 Ekim 2011, http://www.nowlebanon.com/NewsArticleDetails.aspx?ID=318202. (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[13] Economist: "Suriye Ulusal Konseyi Türkiye'nin Cebinde Olmamalı", Anka Haber Ajansı, 7 Ekim 2011, http://www.sondakika.com/haber-economist-suriye-ulusal-konseyi-turkiye-nin-3042929/ (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[14] Economist: "Suriye Ulusal Konseyi Türkiye'nin Cebinde Olmamalı", Anka Haber Ajansı, 7 Ekim 2011, http://www.sondakika.com/haber-economist-suriye-ulusal-konseyi-turkiye-nin-3042929/ (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[15] Shane Farrell, “What comes next for the Syrian opposition?”, Now Lebanon Gazetesi, 4 Ekim 2011, http://www.nowlebanon.com/NewsArticleDetails.aspx?ID=318202. (Son Erişim Tarihi: 10 Ekim 2011)
[16] Suriyeli reformcu muhalif Haithem Manna ile yapılan röportajdan aktaran “Syria Under Bashar (II): Domestic Policy Challenges”, Middle East Report No: 24, International Crisis Group Raporu, s. 10.