Turkey – Iran Rivalry Over Syria

The on-going opposition public protests in Syria are watched by the neighbouring countries and the West closely. However, a possible change in Syria will probably affect Turkey and Iran the most. Both countries, which can be argued to be having the most influence on Syria, are trying to have the developments become in their benefit. Although Turkey and Iran have common concerns over “instability and Kurdish problem” regarding the protests in Syria, it can be seen that both have different positions. This situation is also reflected in the foreign policy statements of both countries.

It can be argued that Turkey is facing a dilemma with respect to the incidents in Syria. Turkey has improved her relations with Syria incrementally since 1998. During the period in which Syria was excluded from the international community owing to the 2003 Iraqi War and then assassination of Rafic Hariri, Turkey has continuously supported the authority of al-Assad. Syria, after this period, was able to abolish the international isolation mostly thanks to Turkey. Despite the pressures on Syria by the West, Turkey has demonstrated that she trusts Bashar al-Assad in making reforms. For that sake, “under the leadership of Bashar al-Assad, the Syrian project that realizes reforms in the country and cooperates with the West partially out of the county and diverges from Iran continuously” has been supported by Turkey. According to this view, any pressing and isolationist policies realized on Syria will not produce results. Scenarios about a regime change will generate new instabilities like in Iraq. Therefore, during the process which requires the long run, making “reform rather than revolution” is the most appropriate option. Hence, the supported idea is that “rather than the violence-favouring figures which support Iran within the regime, Turkey-supporting and change-favouring Bashar al-Assad should be supported, even if partially. This policy maintained for a long while successfully and generated some results. The relations between the USA and Syria have considerably improved, the Association Agreement between Syria and the EU was realized and tension with countries such as Saudi Arabia and Jordan came to an end. Syria, with the inspiration of Turkey as well, depicted a picture in which she contributed to stability in Lebanon. The period, which is believed to support the diversion of Syria from Iran, has also been supported by the West. However, with the spread of public protests commenced in the Middle East, in general, to Syria, Turkey’s Syria policy and her support to Bashar al-Assad started to be questioned. Because, according to Turkey, Bashar al-Assad is a “leader that can make reforms considering the demands of his public.” But although al-Assad authority took some steps such as the abolition of the state of emergency, he opted to harshly supress the public protests through the involvement of the army. Turkish Foreign Minister Ahmet Davutoğlu expressed his disappointment in his interview with Aslı Aydıntaşbaş from Milliyet Newspaper. Davutoğlu expressed that “Bashar al-Assad has not said no to reforms but he thinks that he could extend it over time. However, he got late to do some things in time. Now, some things have lost their meanings. Now we want urgent developments in Syria.” Aslı Aydıntaşbaş expressed her impression from the interview that “Turkey has decreased her expectations about Bashar al-Assad in making the right moves considerably”

The most important reason about Turkey’s disappointment is that “Syria is listening to Iran, rather than Turkey”. Iran perceives the developments in Syria as vital threats. Because, a possible regime change will threaten Iran’s alliance with Syria, and change the balance of power with Israel not in favour of herself. In case of a regime change in Syria, being one of the possible authority alternates, Mohammed Taifur, the Secretary General of the Syrian Muslim Brotherhood, declared in an interview that “We do not take the Iran model into consideration at all. For us and other Arab countries, Turkey is the model. As in Turkey, we want transparent elections. Turkey model is the most suitable for us”, which shows that Iranian concerns have a concrete basis. Thus, it is seen that Iran supports the Baath regime without any condition. Iranian officials evaluate the protests as “the conspiracy of the West, USA and the Zinonists”. Hence, Syrian authorities do not trust any actors, including Turkey, as much as they trust Iran.

The primary concern of the Syria-like authoritarian regimes is “regime security”. When this is under threat, all other subjects lose their vitality. From the perspective of Iran as well, public protests should be supressed under any conditions. The US Department of State posited that “with regard to suppression of protests in Syria by Iran, they have trustworthy intelligence that Iranians help Syrian security forces”. Syrian regime, by its nature, focused on suppressing the public protests without considering reform pressures within the current atmosphere. This brings about questioning Turkey-Syria relations. Here, one can argue that both Turkey and Syria got mutually disappointed. Expecting unconditional support, Syria probably observed the statements of the Prime Minister, Erdogan, saying that “we do not want new Hama and Humus”. Similarly, Turkey gets uncomfortable with Bashar al-Assad acting in unison with Iran without considering any suggestions of Turkey.

Turkey has not found the expected reaction from the Bashar al-Assad regime, which she has supported against the West using her credibility. This has left Turkey within difficult position against the West, and it will prevent the relations with Syria to be in the same way from now on. The costs of being in the same picture with Syria will increase more. Even though there is disappointment within Syria, in the medium-term she will need Turkey again. Because, Iran, which has been trusted by Syria unconditionally, will act no role in recovering the international isolation that Syria will be having after all of the developments. At this point, it seems very difficult for Turkey to help Syria as she did in 2003 and 2005. All these possibilities will be realized when the regime is preserved with the suppression of all the public protests.

The matter that has been neglected in Turkey in the last decade and recent developments is to answer to the question whether “Syrian regime can make reforms”. There may be some mistakes made in understanding the nature of Syrian regime, the analysis of stance of Bashar al-Assad within the regime. It has been seen that change-favouring group within regime is not as powerful as the one that is against change. The way Syria supresses the public protests has also weakened the perception of “violence-favouring mighty figures within the regime against reformist Bashar al-Assad”. It is also seen that when it comes to regime security, all the groups do not get diverged that much. Violence-favouring figures such as Maher al-Assad, Rami Maalouf who are close to Iran depend on the political and military support from Iran, rather than considering the reform pressures. Even though Turkey got close relations with Syria in the last decade, the alliance between Iran and Syria had gotten its roots in the early 1980s. On the matter of security, close cooperation is maintained. Ideological convergence between Arab Alawite Syrian elites and Shia Iran should also be added to these factors.

Within the context Syria, another aspect that leaves Turkey in a difficult position is to question the general Middle East politics. Turkey, in the last years, has put the principles of “legitimacy” and “standing by the oppressed” into the basis of the Middle East policy. For that sake, she criticized the attacks of Israel to civilians in Gaza harshly, and regarding Egypt a speech was given about the need “to consider the demands of the public”. One of the important reasons for the increased Turkish influence in the Middle East region is the popularity gained within the public. It is also seen that the protestors in Syria expect support from Turkey. However, Turkey acts timidly in criticizing the al-Assad authority because of some reasons such as having close relations with Syria and the potential of a change in having negative ramifications on Turkey. This creates a problem of legitimacy by creating a dilemma between Turkey’s support of change rather than status quo and standing by the public against the regimes. Waving the Turkish flag for so many years, the Libyan public, for the first time, attacked the Turkish Consulate. The same threat is also applicable for the Syrian opposition public who argue to trust Turkey.

Suriye Üzerinde Türkiye – İran Rekabeti

Suriye’de devam eden muhalif halk hareketleri tüm bölge ülkeleri ve Batı tarafından yakından takip edilmektedir. Ancak Suriye’deki olası değişim muhtemelen en çok Türkiye ve İran’ı etkileyecektir. Suriye üzerinde en fazla etkinliğe sahip olduğunu söyleyebileceğimiz iki ülke, gelişmeleri kendi lehlerine yönlendirme çabası içindedir. Türkiye ve İran’ın, Suriye’deki isyana ilişkin “istikrarsızlık ve Kürt meselesi” gibi ortak güvenlik kaygıları olsa da farklı pozisyonlara sahip olduğu görülmektedir. Bu durum iki ülkenin dış politika söylemlerine de yansımaktadır.

Türkiye’nin Suriye’deki olaylara ilişkin bir ikilem içinde olduğu söylenebilir. Türkiye 1998’den itibaren kademeli olarak Suriye ile ilişkilerini geliştirmiştir. 2003 Irak Savaşı ve ardından 2005 Refik Hariri suikastı sebebiyle Suriye’nin uluslararası toplumdan dışlandığı dönemde Türkiye sürekli olarak Esad yönetimine destek vermiştir. Suriye daha sonraki dönemde büyük ölçüde Türkiye sayesinde uluslararası izolasyonu kırmayı başarmıştır. Türkiye, Batı’nın Suriye üzerindeki baskılarına karşın Beşar Esad’a reform yapabileceği konusunda güvendiğini göstermiştir. Bu anlamda “Beşar Esad liderliğinde içte reform ve dışarıda Batı ile kısmi işbirliği yapan ve giderek İran’dan uzaklaşan Suriye projesi” Türkiye tarafından desteklenmiştir. Bu düşünceye göre Suriye üzerinde uygulanacak baskı ve izolasyon politikaları sonuç üretmeyecektir. Rejim değişikliği senaryoları Irak benzeri yeni istikrarsızlıklar doğuracaktır. Dolayısıyla uzun vadeye yayılan bir süreçte “devrim yerine reform”un hayata geçirilmesi en uygun seçenektir. Bu nedenle “rejim içinde İran’a yakın olan sertlik yanlısı isimlerin aksine sınırlı da olsa değişimi savunan Türkiye yanlısı Beşar Esad desteklenmeli” düşüncesi savunulmuştur. Bu politika uzun süre başarılı bir şekilde yürümüş ve sonuç da üretmiştir. Suriye ve ABD ilişkileri nispeten düzelmiş, Suriye ve AB arasında Ortaklık Anlaşması hayata geçirilmiş ve Suudi Arabistan, Ürdün gibi ülkelerle olan gerginlik sona ermiştir. Suriye, Lübnan’da, Türkiye’nin de telkinleriyle istikrara katkı sunan bir profil çizmiştir. Suriye’nin İran’dan uzaklaşmasını sağladığına inanılan bu süreç Batı tarafından da desteklenmiştir. Ancak Ortadoğu genelinde yaşanan halk hareketlerinin Suriye’ye sıçraması ile Türkiye’nin Suriye politikası ve Beşar Esad’a verdiği destek sorgulanmaya başlamıştır. Zira Türkiye’ye göre Beşar Esad “halkının taleplerini dikkate alarak reform yapabilecek bir liderdir.” Ancak Esad yönetimi, olağanüstü hal uygulamasının kaldırılması gibi bazı adımlar atmış olsa da halk hareketlerini orduyu devreye sokarak sert bir şekilde bastırma yolunu seçmiştir. Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu Türkiye’nin duyduğu hayal kırıklığını Milliyet Gazetesi’nden Aslı Aydıntaşbaş’a verdiği mülakatta dile getirmiştir. Davutoğlu “Beşar Esad reforma hayır demiş değil ama zamana yayabileceğini düşünüyor. Fakat zamanında bazı şeyleri yapmakta geç kaldı. Şimdi artık bazı şeyler anlamını yitirdi. Artık Suriye’de şok gelişme istiyoruz” sözleri ile ifade etmiştir. Aslı Aydıntaşbaş sohbetten “Türkiye’nin Beşar Esad’ın doğru hamleleri yapacağına yönelik beklentisini iyice düşürdüğü” izlenimini edindiğini belirtmiştir.

Türkiye’yi hayal kırıklığına iten en önemli neden “Suriye’nin Türkiye’den ziyade İran’ın sözünü dinliyor olmasıdır.” İran, Suriye’deki gelişmeleri yaşamsal tehdit olarak algılamaktadır. Zira olası bir rejim değişikliği Suriye ile ittifakını riske sokarak İsrail ile güç dengelerini kendi aleyhine değiştirecektir. Suriye’de bir rejim değişikliği durumunda olası iktidar alternatiflerinden Suriye Müslüman Kardeşler örgütü Genel Sekreteri Muhammed Tayfur’un bir röportajında kullandığı “İran modelini hiçbir şekilde dikkate almıyoruz. Biz ve diğer Arap ülkeleri için Türkiye modeldir. Türkiye’de olduğu gibi şeffaf seçimler istiyoruz. Türkiye modeli bizim için en uygun olanıdır” ifadeleri İran’ın kaygısının somut temellere dayandığını göstermektedir. Bu nedenle İran’ın koşulsuz olarak Baas rejiminin yanında olduğu görülmektedir. İranlı yetkililer protesto gösterilerini “Batı, ABD ve Siyonist komplosu” olarak değerlendirmektedir. Dolayısıyla Suriye yönetimi şu aşamada Türkiye dahil hiçbir aktöre İran’a olduğu kadar güvenmemektedir.

Suriye tarzı otoriter yönetimlerin birincil kaygıları “rejim güvenliği”dir. Bu tehlike altında olduğu durumlarda diğer bütün konular önemini kaybetmektedir. İran açısından da halk hareketlerinin her ne koşulda olursa olsun bastırılması gerekmektedir. Hatta ABD Dışişleri Bakanlığı “İran’ın Suriye’deki gösterileri bastırma konusunda Suriye güvenlik güçlerine yardım ettiğine dair güvenilir istihbaratları olduğu” şeklinde açıklama yapmıştır. Suriye rejimi doğası gereği mevcut şartlarda reform telkinlerini dikkate almayarak halk hareketlerini bastırmaya odaklanmıştır. Bu da Türkiye-Suriye ilişkilerinin sorgulanmasını beraberinde getirmektedir. Burada Türkiye ve Suriye’nin karşılıklı olarak hayal kırıklığına uğradığı söylenebilir. Koşulsuz destek beklentisi içindeki Suriye muhtemelen Başbakan Erdoğan’ın “bölgede yeni Hama’lar, Humus’lar istemiyoruz” ifadelerini kaygıyla takip etmiştir. Aynı şekilde Türkiye, Beşar Esad’ın İran ile birlikte hareket ederek Türkiye’nin telkinlerini dikkate almıyor olmasından rahatsızlık duymaktadır.

Türkiye kendi kredisini kullanarak Batı’ya karşı desteklediği Beşar Esad yönetiminden son olaylarda beklediği karşılığı bulamamıştır. Bu durum Türkiye’yi Batı karşısında zor durumda bırakırken bundan sonraki süreçte Suriye ile ilişkilerinin de eskisi gibi sürmesine engel olacaktır. Suriye ile aynı karede gözükmenin maliyeti daha da artacaktır. Suriye açısından ise her ne kadar bir hayal kırıklığı olsa da orta vadede Türkiye’ye yeniden ihtiyaç duyulacaktır. Zira Suriye’nin şu an koşulsuz güvendiği İran, olayların sona ermesi neticesinde yaşayacağı uluslararası izolasyondan kurtulması noktasında rol oynayamayacaktır. Bu noktada 2003 ve 2005 yıllarındaki gibi Türkiye’nin yardım elini uzatması ise son derece zor gözükmektedir. Bütün bu olasılıklar Suriye’de halk hareketlerinin bastırılarak rejimin devamı durumunda geçerli olacaktır.

Türkiye’nin geçen on yılda ve son olaylarda göz ardı ettiği konu “Suriye rejimi reform yapabilir mi?” sorusuna yanıt vermek olmuştur. Suriye rejiminin doğasını anlama, Beşar Esad’ın rejim içindeki konumu analiz etme noktasında hatalar yapılmış olabilir. Rejim içinde değişim isteyen grubun değişime karşı çıkan kesimler karşısında yeteri kadar güce sahip olmadığı görülmüştür. Suriye’nin halk hareketlerini bastırış şekli “reformcu Beşar Esad’a karşı rejim içindeki sertlik yanlısı güçlü isimler” algısını da zayıflatmıştır. Rejim güvenliği söz konusu olduğunda tüm grupların çok da fazla birbirinden kopuk olmadığı görülmüştür. Daha çok İran’a yakın olan Mahir Esad, Rami Maluf gibi sertlik yanlısı isimler reform baskılarını dikkate almaktan ziyade İran’dan gelen siyasi, askeri desteğe dayanmaktadır. Türkiye her ne kadar Suriye ile son 10 yılda yakınlaşmış olsa da İran’ın Suriye ile müttefiklik ilişkisi 1980’li yılların başına dayanmaktadır. Güvenlik alanında yakın işbirliği sürmektedir. Arap Alevi kökenli Suriyeli elitler ve Şii İran arasındaki ideolojik yakınlığı da bu faktörlere eklemek gerekmektedir.

Suriye bağlamında Türkiye’yi sıkıntıya sokan bir diğer boyut genel Ortadoğu politikasının sorgulanmasıdır. Türkiye son yıllarda Ortadoğu politikasının merkezine “meşruiyeti” ve “mazlum halkların yanında olma” ilkelerini yerleştirmiştir. Bu doğrultuda İsrail’in Gazze’de sivil halka saldırıları sert şekilde eleştirilmiş, Mısır’daki isyan sırasında “halkın taleplerinin dikkate alınması” yönünde bir söylem kullanılmıştır. Türkiye’nin bölgede son yıllarda Ortadoğu’da artan etkinliğinin önemli ayaklarından birini halklar nezdinde kazandığı popülarite oluşturmaktadır. Suriye’deki protestocu grupların da Türkiye’den destek beklentisi içinde olduğu görülmektedir. Ancak, Suriye ile yakın ilişkilerin olması, olası değişimin Türkiye’yi olumsuz etkileme potansiyeli gibi nedenlerle Türkiye, Esad yönetimini eleştirme konusunda çekingen davranmaktadır. Bu da Türkiye’nin statükodan ziyade değişimden, rejimlere karşı halktan yana tavır alan duruşu ile çelişki yaratarak dış politikada meşruiyet sorunu yaratmaktadır. Uzun yıllardır Türkiye bayrakları sallayan bölge halkı Libya’da ilk kez Türkiye Başkonsolosluğu’na saldırmıştır. Aynı tehlike şu an Türkiye’ye güvendiklerini söyleyen Suriyeli muhalif halk açısından da geçerlidir.

Filistin’de İkili Yapı Sona mı Eriyor?: El Fetih – HAMAS Anlaşması

Filistin’de 2006 yılında gerçekleşen parlamento seçimlerinde HAMAS’ın kazandığı zafer sonrasında El Fetih ve HAMAS arasında yaşanan gerilim HAMAS’a uygulanan ambargo ile artmıştı. Buna paralel olarak HAMAS, seçimden bir yıl sonra gerçekleştirdiği bir darbe ile Gazze Şeridi’nde kontrolü ele geçirmişti. Böylece Filistin yönetimi içinde, HAMAS kontrolündeki Gazze ve El Fetih kontrolündeki Batı Şeria olmak üzere ikili bir yapı ortaya çıkmıştı. İlerleyen yıllarda, iki partinin koalisyon hükümeti ile bölgeyi yönetme girişimleri de başarısızlıkla sonuçlanmış ve Gazze Şeridi ile Batı Şeria yönetimleri 2007 yılında birbirinden fiilen kopmuştu.

Geçen hafta içinde HAMAS ve El Fetih yıllardır süren ayrılığa son vererek tarihi bir anlaşmaya imza attılar. Mısır’ın arabuluculuğunda gizli yürütülen görüşmeler neticesinde ikili yönetime son verme noktasında önemli bir adım atılmış, 2006 yılından bu yana birbirleriyle mücadele eden Filistinli iki grup birleşmiştir. Varılan uzlaşı çerçevesinde bağımsızlardan oluşacak geçici birlik hükümeti kurulması, bir yıl içinde seçimlerin gerçekleştirilmesi, ortak güvenlik komitesi oluşturulması konularında mutabakata varılmıştır.

Anlaşma, Filistin Yönetimi’nin 1967 sınırları dahilinde bağımsız Filistin Devleti’nin Birleşmiş Milletler tarafından tanınması yönündeki çabalarını sürdürmesi süreci ile doğrudan ilgilidir. Bu yılın Eylül ayında gerçekleşmesi beklenen tanınma, İsrail Başbakanı BenyaminNetanyahu’nun “doğru şartlar oluşması halinde, İsrail'in eylül ayından önce Filistin devletini tanıyabileceğini” söylemesi ile farklı bir boyuta taşınmıştı. Filistin Yönetimi içindeki ikili yapının sona ermesi ve HAMAS-El Fetih uzlaşısı bağımsızlığın tanınması açısından önkoşullardan biri olarak görülmekteydi. Dolayısıyla anlaşma her şeyden önce devletleşme süreci ile doğrudan bağlantılıdır.

İsrail-Filistin meselesi ve Ortadoğu’da yaşanan bazı gelişmeler anlaşmaya varılması konusunda doğrudan etkili olmuştur. Bu etki hem El Fetih hem de HAMAS açısından geçerlidir. El Fetih açısından bakıldığında son aylarda yaşanan iki gelişme etkili olmuştur. İsrail ile yürütülen görüşmelerin sonuçsuz kalması ve ABD’nin BM Güvenlik Konseyi’nde İsrail’in Batı Şeria’da yeni Yahudi yerleşimi inşasına karşı alınan karara veto uygulaması El Fetih’i HAMAS ile barış yapma konusunda motive etmiştir. HAMAS açısından bakıldığında ise Ortadoğu’da son aylarda yaşanan muhalif halk hareketleri etkili olmuştur. HAMAS örgütünün siyasi lideri Halit Meşal ve örgütün polit bürosu Şam’da faaliyet göstermektedir. Bölge genelinde yaşanan muhalif halk hareketleri de son olarak Suriye’ye sıçramıştır. Esad rejiminin yıkılması olasılığıHAMAS’ın bu ülkedeki faaliyetlerini riske sokmaktadır. Hem İsrail sınırlarında güvenli bir bölgeyi kaybetme hem de siyasi, askeri ve finansal destekten mahrum kalma riski ile karşıyadır. Bu nedenle son gelişmelerin HAMAS’ı El Fetih ile uzlaşmaya zorladığını söylemek mümkündür. Muhalif hareketlerin bir diğer etkisi kamuoyu beklentileri ve halkın taleplerinin yönetimler tarafından daha fazla dikkate alınmasını sağlaması ve meşruiyetin önemli bir kavram olarak ortaya çıkması olmuştur. Filistin yönetimleri arasındaki bölünmeden rahatsız olan Filistinliler İsrail’e karşı mücadelede Filistin tarafını zayıflatan ikili yapının sona ermesi yönünde bir beklenti içindeydi. El Fetih yöneticilerinden Azzam Ahmet “ayrılığın sona ermesini isteyen Filistinlilerin arzuları yerine geldi” diyerek halkın taleplerine olan duyarlılığı göstermiştir. Ayrıca son haftalarda Gazze ve Batı Şeria’da rüşvet ve yolsuzluğa karşı yönetim karşıtı gösteriler de düzenleniyordu. Bu da iki örgütü anlaşmaya iten bir faktör olmuştur. Uzlaşı görüşmelerinde HAMAS ekibine liderlik eden Musa Ebu Marzuk’un “Arap Dünyası’nın yeni gerçekleri bu anlaşmayı mümkün kılmıştır” sözleri de bu doğrultudadır.

HAMAS-El Fetih uzlaşısı sıkıntılı bir süreçten geçen Mısır’ın bölgesel rolüne olumlu katkı yapmıştır. Mısır, Mübarek yönetimi zamanında da arabuluculuk yürütüyordu ancak içerde Müslüman Kardeşler hareketi ile sorunlu ilişkisi nedeniyle HAMAS’a güvenmemekteydi. Aynı şekilde HAMAS yönetimi de Mısır’ı tarafsız bir arabulucu olarak görmüyordu. Yeni Mısır yönetiminin farklı kimlik tanımlaması nedeniyle arabuluculuk konusu ve HAMAS’la ilişkilere farklı yaklaştığı söylenebilir. Mısır, HAMAS açısından daha güvenilir bir aktör konumuna gelmiş ve Mısır’ın örgüt üzerindeki etkisi artmıştır. Bu durum uzun vadede HAMAS’ın İran ve Mısır ile olan ilişkilerinde Mısır lehine ve İran aleyhine bazı değişimler yaratabilir.Anlaşma İsrail tarafında ise tepkiye karşılanmıştır. Başbakan Netanyahu, “Filistin Yönetimi ya İsrail ile ya da HAMAS ile barış yapmak zorundadır. İkisi ile birlikte barış imkansızdır” şeklindeki ifadeleri ile ülkesinin tepkisini ortaya koymuştur. Dolayısıyla uzlaşı Filistin Yönetimi’nin İsrail ve dolayısıyla da ABD ile ilişkilerini germe riski taşımaktadır.